تاریخچه ای خواندنی از صنایع دستی مدرن

از تفاوت های شاخص و مهم صنایع دستی سنتی با صنایع دستی مدرنیته می توان به سازنده ها و تولید کنندگان این صنایع اشاره کرد ؛

صنایع دستی سنتی حاصل تلاش و هنر دست هنرمندانی است که با عشق و علاقه و با اندک ابزار ساده و ابتدایی

محصولی زیبایی را خلق میکردند که بیانگر هنر ، مذهب ، قصه ها و اسطوره های یک قوم و ملت است

در صورتی که در صنایع دستی مدرن.....

ادامه مطلب:

 

از سایر آثار هنری در چکه ها دیدن نمایید 

صنایع دستی

صنایع دستی اصفهان

از صنایع دستی اصفهان می شود به قلمکارسازی، خاتم سازی ،منبت کاری ، نمد کاری ،گیوه بافی و گیوه دوزی ،عبا بافی،سفال و سرامیک سازی،پوست و پوستین دوزی و ..... اشاره کرد.

 

قلمکارسازی 

قلمکارسازی یکی از صنایع دستی پر سابقه ای است که قرنها در اوج شهرت بود

و از دوره مغولها در ایران مرسوم شده است. در دوره مذکور به منظور

جلب نظر خوانین مغول  ایرانیان نیز دست به ابتکاراتی زدند که از جمله ابداع

نقاشی روی پارچه یا پارچه های قلمکار بود، سپس این صنعت در زمان صفویه گسترش بیشتری پیدا کرد.
به هر صورت عمر پرشکوه این صنعت در زمان صفویه بود و در اواسط عصرقاجاریه بتدریج

از رونق آن کاسته شد. در زمان سلطنت شاه عباس کبیر  این صنعت رونق بسزایی یافت

و بیشتر لباسهای مردانه و زنانه از پارچه های قلمکار تهیه می شد

و این پارچه ها در این زمان شهرت فراوان داشته و مورد توجه درباریان بود

و از اینرو بیشتر لباس آنان از " قلمکارزر" یا " اکلیلی" تهیه می شد.

در آن زمان محلهای مخصوصی برای تهیه لباس درباریان در بازار قیصریه اصفهان وجود داشت

وپارچه های قواره ای قلمکارراکه دراصطلاح آن روز "دلگه" نامیده می شدرا از آن محلها به دست می آوردند.
در زمان سلطنت رضا شاه با امتیازات خاصی که برای صنعتگران و ارباب حرف به ویژه

صنعتگران قلمکار فراهم شد بار دیگر این صنعت رونق گذشته خود را به دست آورد

و عده ای از استادکاران بزرگ قدیمی مثل شیخ حریری مشهدی عبدالخالق، حاج محمدرضا

و حاج محمد تقی اخوان چیت ساز، برادران بیرجندی و شیخ بهایی و چند تن دیگر شرکت تولید قلمکار را تشکیل دادند.

تلاش استاد کاران 

اگر علاقه و پشتکار عده ای از استادکاران این فن نبود، اکنون اثری از این صنعت ظریف باقی نمی ماند

ولی تلاش پیگیر صنعتگران این رشته و استقبالی که از آن شد موجب شد

تا بار دیگر حجم تقاضا برای اینگونه پارچه های نقش دار افزایش یابد و چون مقدار تولید

و عرضه این محصول محدود بود صنعتگران را به چاره اندیشی و پیدا کردن راه حل جهت

عرضه بیشتر باهمان کیفیت هنری واداشت. در این مورد تنها راه چاره را ایجاد نقوش مورد نظر

را روی قالب و انتقال قالبهای مذکور روی پارچه دانستند.
معروفترین استاد قالب تراش در این رشته مرحوم استاد رحیم بیدادی بود که سالها پیش در گذشت.

از استادان دیگر قالب تراش می توان از استاد اسماعیل قالب تراش و استاد مهدی اولیایی نام برد.

خاتم سازی اصفهان

خاتم هنر آراستن سطح اشیاء با مثلثهای کوچکی است که طرحهای گوناگون

آن همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است. این شکلهای هندسی را با قرار دادن

مثلثهایی کوچک در کنار هم نقشبندی می کنند. می توان گفت، کار خاتم نقشهای هندسی تشکیل شده

از مثلثهای سه پهلو (متساوی الاضلاع) است که از عاج، استخوان، چوب و مفتول برنج ساخته شده

و معمولاً به ضخامت 2 میلی متر  در سطح خارجی یا سطح داخلی و خارجی اشیاء چوبی چسبانده می شود.
آثاری که از قدیم مانده نظیر درهای کاخ ها، رحلهای قرآن و صندوقهای مقابر خاتمکاری نشان می دهد

که این هنر در زمان قدیم و به ویژه عهد صفویه رواج کامل داشته

یکی ازمراکز اصلی آن هم اصفهان بوده است. اما همین معلوم می کند تا چند سالی این هنر

در اصفهان رو به زوال گذاشته و تنها شیراز مرکز این صنعت شده است.

در ابتدا

در ابتدا کار خاتم با استفاده از مثلثهای بسیار بزرگ که پهلوی هم قرار می دادند

تهیه می شد ولی به تدریج با پیشرفت ذوق و تبحر هنرمندان ابعاد مثلثها ریزتر و کوچکتر شد.

بهر حال هنر خاتم سازی از زمان پیدایش تا کنون تحولاتی را داشته است.

صنعتگران خاتم ساز برای تهیه خاتم از مواد اولیه متنوعی استفاده می کنند

که در کمتر صنعت دستی دیگری این چنین تنوعی به چشم می آید.

این مواد عبارتند از: چوب فوفل، چوب گردو، چوب نارنج، چوب عناب، استخوان شتر،

مفتول برنجی، لایه برنجی، سریشم گرم، سریشم سرد، فرمالین، فیبر و روغن جلا و تخته سه لایی.

غیر از آن برای تکمیل ساخت از چفت و لولا و غیره نیز استفاده می کنند.

از خاتم در تهیه محصولات مختلفی استفاده می شود که از آن جمله است:

قاب عکس، جعبه سیگار، عصا، پیپ، جعبه لوازم آرایش، جا کلیدی، جاقلمی و جلد آلبوم.
در اصفهان علاوه بر اشیاء خاتم که به شیوه شیرازی می سازند قسمتی از

مصنوعات خاتم را با نقره و مینا سازی توأم کرده اند که در شیراز وجود ندارد.

مثلاً جعبه های خاتمی که رویه آن را نقاشی مینیاتوری می کنند و روی آنرا روغن می زنند.

منبت کاری

واژه منبت به معنای کنده کاری خاص و همراه با خلل و فرج روی چوب است

که سابقه ای دیرینه دارد، شاید بتوان آغاز تاریخ منبت کاری را از زمانی دانست

که انسان نخستین بار، با ابزاری برنده چوبی را تراشیده است. در حال حاضر هم هنر منبت کاری

همچنان رواج دارد و در گوشه و کنار ایران هنرمندان بسیاری بدان مشغولند

اما متأسفانه رفته رفته استفاده از نقوش اصیل که شامل طرحهای اسلیمی و ختایی یا گل و بوته است

رو به فراموشی می رود و طرحهای خارجی جای آنها را می گیرد. در نوعی از این هنر بجای آنکه

زمینه چوب را کنده کاری کنند ونقش مورد نظر را برجسته سازند

چوبهای مختلف را با رنگهای گوناگون طبیعی آن بریده پهلوی هم قرارمی دهند.

این کار شباهت زیادی به هنر موزائیک دارد. در این گونه جدید از چوبهای شمشاد

برای رنگ زرد و عناب برای رنگ قرمز استفاده می کنند. زمینه کار بیشتر از چوب گردو

و یا ریشه درختان جنگلی است که خود دارای نقوش زیبایی هستند.

مهمترین ماده ای که روی آن منبت کاری می کنند چوب است. این چوب باید محکم و بدون گره باشد.

برای این منظور از چوبهای آبنوس، فوفل، بقم، شمشاد، و عناب و گردو، استفاده می کنند.

البته آبنوس و بقم چون هم محکمتر و هم چربتر هستند دوام بیشتری دارند

اما در ایران بخاطر فراوانی چوب گردو اکثراً از این چوب استفاده می شود.
منبت کاری چوب در شهرهای گلپایگان و اصفهان  رونق و رواج درخور و شایان توجه ای دارد.

نمد مالی

نمد مالی در استان اصفهان رونق فراوان دارد و یکی از مراکز مهم تولید انواع نمد شهر«شهرضا» است.

گیوه بافی و گیوه دوزی

متأسفانه گیوه دوزی در شهرهای مختلف استان اصفهان در حال از بین رفتن است.

گیوه دوزان این شهر علاوه بر تولید گیوه به تعمیر کفش نیز می پردازند.

نحوه تولید گیوه که شامل تهیه رویه، تهیه تخت گیوه و نهایتاً دوخت رویه و تخت است، همانند سایر مناطق کشور است.

[caption id="attachment_50994" align="aligncenter" width="512"] صنایع دستی اصفهان[/caption]

عبا بافی در نایین

نایین  در مشرق شهر اصفهان قرار دارد و تنها صنعت دستی آن عبا بافی

که در ناحیه ای نزدیک شهرنایین به نام محمدیه وجود دارد.
حدود 25 درصد عباهای تولید شده در محل به فروش می رسد

و بقیه به شهر های مشهد  و قم و گاهی کشورهای عربی ارسال می شود.

سفال و سرامیک سازی در شهرضا

در شهراصفهان  و نیز در شهرهای نطنز و شهررضا  در استان اصفهان سفال و سرامیک سازی رواج دارد.

شهرضا از مراکز عمده سفال سازی ایران است و محصولات آن دارای خریداران بسیار است.
نقشهایی که در سرامیک شهرضا به چشم می خورد اغلب نقش گل و بوته و ماهی است

و برای رنگ کردن لعاب نیز از اکسیدهای فلزات آهن،مس و و منگنز و کبالت استفاده می شود.

درشهر نطنز نیز یک کارگاه سرامیک سازی با استفاده از خاک استون ور محصولات جالبی

را تولید می کند. در شهر اصفهان هم کارگاههای متعدد سفال و سرامیک سازی وجود دارد.

پوست و پوستین دوزی

صنعت پوست دوزی در اصفهان از صنایع دستی پررونق این شهر در گذشته بوده است

ولی اکنون آن رونق دیرین را ندارد. فرآورده های پوستی اصفهان به لحاظ ظرافت

و لطافت الیاف و رنگ سفید یکدست آن خواستاران زیادی دارد. بررسی ها نشان می دهد

که تعداد خریداران فرآورده های پوستی روز به روز در حال کاهش است،

از طرفی کاهش تعداد کارگاههای پوست دوزی نیز حاکی از نقصان تقاضا برای محصولات مذکور است.

ملیله سازی در اصفهان

یکی از رشته های صنایع دستی اصفهان که از ارزش هنری زیادی برخوردار است

و تولید محصولات آن نیاز به ظرافت و دقت فوق العاده دارد ملیله سازی است

و فرآورده های تولیدی صنعتگران این رشته نمایانگر ذوق سرشار آنان است.
باید به این نکته توجه کرد که در تولید برخی از فرآورده ها چون گل سینه و

گوشواره تنها ملیله سازان دخالت ندارند بلکه از مینا سازان و زرگران هم استفاده می کنند

و در مقابل انجام عمل به آنان کارمزد می دهند.

سکمه دوزی و قلاب دوزی

یکی دیگر از رشته های صنایع دستی موجود در شهر اصفهان سکمه دوزی و قلابدوزی است.
مواد اولیه مورد استفاده سکمه دوزان و قلابدوزان عبارت است از:
کتان ایرانی و خارجی و نخ پنبه ای (که از تهران تهیه می شود

و به صورت کلاف یا عمامه ای است)، کتان خارجی را که بیشتر هم مورد استفاده دارد

و عرض آن 140 سانتیمتر است. رومیزی گرد، زیربشقابی و دستمالهای

مخصوص از انواع محصولات سکمه دوزان یا قلابدوزان است.

[caption id="attachment_50995" align="aligncenter" width="691"] صنایع دستی اصفهان[/caption]

 

نگارگری در اصفهان

نگارگری در ایران از سابقه ای طولانی برخوردار است. در زمان شاه عباس  دوم

که اصفهان پایتخت و مرکز هنر ایران شد، نگارگری هم در این شهر تکامل یافت.
معمولاً برای نگارگری از چوب، عاج، فیبر و استخوان استفاده می شود

و هر کارگاه رأساً اقدام به تولید می کند و معمولاً برای دور قاب عکس و جعبه از خاتم و مینا استفاده می شود.

ضمن آن که باید گفت عده ای از هنرمندان اصفهانی نیز در زمینه طراحی فرش، تذهیب و تشعیر هم فعالیت دارند.

مینا کاری اصفهان

مشکل بتوان گفت از چه زمانی هنر مینا کاری در ایران رواج گرفته است.

زیرا از روزگاران پیش از عهد صفویه نمونه هایی از میناکاری در دست نیست

وحتی از دوران صفوی هم نمونه های قابل ملاحظه ای برجای نمانده است.

لکن در دوران قاجاریه مینا کاری به مقدار کم وجود داشته است

و اشیایی مانند سرقلیان وکوزه قلیان وکوزه و بادگیر قلیان را میناکاری می کرده اند.
رواج صنعت مینا کاری در اصفهان از دوران پهلوی و حدود سال 1310 ه.ش. است

و مخصوصاً این که این هنر- صنعت به وسیله یکی از استادان هنرمند و بنام اصفهان

یعنی استاد شکرا... صنیع زاده بسط و توسعه یافت و شاگردانی در این مکتب تربیت شدند

که هر یک کانون دیگری در هنر مینا بوجود آوردند.
بیشتر اشیایی که مینا سازان فعلی به بازار عرضه می کنند عبارتست از گوشواره، گلوبند،

انگشتر، جعبه های بزرگ و کوچک آرایش زنانه، قوطی سیگار، جعبه های خاتم کاری

و مینا کاری، بشقاب مینا، گلدان مینابه اندازه های مختلف، تابلوهای بزرگ و کوچک میناکاری

که با هنرهای دیگر مانند طلا کاری و خاتم کاری و مینیاتور ترکیب می شود.

روی اشیاء طلایی و نقره ای هم می توان مینا کاری کرد ولی اساساً مینا کاری روی مس انجام می شود.

[caption id="attachment_50996" align="aligncenter" width="458"] صنایع دستی اصفهان[/caption]

کاشی سازی

کاشی سازی یکی از اصلی ترین صنایع دستی اصفهان است. در این فرآورده ها ویژگی طرحها

و نقشهای قدیمی به خوبی حفظ شده است و حتی امروز هم خواستاران بسیاری دارد

. از دیگر هنر هایی که با استفاده از کاشی در این استان انجام می گیرد

کاشی معرق می باشدکه عبارت از بریدن و خرد کردن کاشی و در کنار هم قرار دادن آنهاست.

از آنجاکه نقشهایی که روی کاشی ها پیاده می شود تا حدی پیچیده است

کاشی سازها نمی توانند آنها را به صورت ذهنی ترسیم کنند، از این رو صنعتگران طرحهای مورد نظر

را به طراحان سفارش می دهند. پس از اینکه طرح مورد نظر تهیه شد

صنعتگران آنرا روی کاشی پیاده می کنند. برای این منظور طرح مورد نظر را روی کاشی ساده

که قبلاً آماده شده قرار می دهند و سپس روی خطوط طرح، سوزن فرو می کنند

و به این ترتیب خطوط نقشه در جای سوزن باقی می ماند که باریختن گرد زغال روی منفذهای ایجاد شده،

شکل و طرح مورد نظر برروی کاشی انتقال داده می شود. پس از آن خطوط را بر حسب

ذوق و سلیقه رنگ آمیزی کرده و جهت پخت به داخل کوره می گذارند. از این به بعد محصول آماده عرضه به بازار خواهد بود.

لاکی روغنی

محصولات لاکی روغنی مختلف هستند از آن جمله قلمدان سازی است.

قلمدان و قلمدان سازی با هنر و فرهنگ ایران رابطه و پیوند دیرینه دارد.

چرا که گرانمایه ترین میراث های نقاشی و نگارگری  تذهیب و منبت کاری  هنرمندان قدیمی

ما بر جعبه های قلمدان نقش بسته است. از طرفی قلمدان در گذشته ای نه چندان دور مهمترین

وسیله کتابت و بهترین عامل برانگیختن و ترغیب مردم طبقات گوناگون به فراگیری آموزش

و خطاطی و خوشنویسی بود. قلمدان سازی از عهد صفویه رونق و اعتبار افزونی گرفت.

قلمدانهای این دوره از جمله اصیل ترین آثار هنری باستان به شمار می رود.
قلمدان ها به طور عمده از سه دسته تشکیل یافته اند (از نظر جنس)

1- قلمدانهای چوبی
2- قلمدانهای فلزی
3- قلمدانهای مقوایی

به طور کلی از لحاظ اندازه قلمدانها بر چهار گونه اند:

الف) کوچک که به آن نیم بهره نیز می گویند و ابعاد آن 2*13 سانتیمتر است.
ب) قلمدان متوسط یا یک بهره که ابعاد آن7/3*21 سانتیمتر است.
ج) قلمدان عادی که دو بهره نیز نامیده می شود و ابعادش 4/4*5/23 سانتیمتر است.
د) قلمدان بزرگ که تقریباً به اندازه جعبه قلمدان است به ابعاد 5/5*28 و سه بهره نام دارد.
از قلمدان سازان معروف که قلمدان مقوایی می ساختند. که در دوره قاجار  شهرت داشتند

می توان به میرزا ابوالقاسم طباطبائی، مشهدی حسن تهرانی، عبدالحسین مقوا ساز اصفهانی و کریم مقوا ساز اشاره کرد.
از محصولات دیگر لاکی روغنی می توان به جلد سازی و قاب آئینه اشاره کرد.
به لاکی روغنی هایی که از جنس کاغذ تهیه می شود پاپیه ماشه هم می گویند،

پاپیه ماشه که اساساً واژه ای فرانسوی است و در فرهنگهای لغت به معنی کاغذ فشرده آمده،

معمولاً به اشیایی مقوایی که سطح آنها به وسیله نگارگری تزیین و

با لاک مخصوص پوشش یافته است اطلاق می شود. سابقه این نوع هنر

که در گذشته «نقاشی روغن» یا «لاکی» نامیده می شد، چندان روشن نیست،

لیکن از آثار موجود در موزه ها چنین استنباط می شود که تا بعد از دوره سلجوقیان کلیه کتابهای خطی

دارای جلد چرمی ساده یا ضربی و فاقد هر نوع تزئینات اسلیمی بوده است.

در دوره ایلخانی

در دوره ایلخانی نیز که شهر هرات مرکز عده تحقیقات و تألیفات بوده و جلد کتاب بسیار معتبر

از نوع سوخت و جلد کتاب عادی معمولاً چرمی سادهیا ضربی و فاقد هر نوع تزئینات اسلیمی بوده است.
در دوره ایلخانی که شهر هرات مرکز عمده تحقیقات و تألیفات بوده و جلد کتاب بسیار معتبر

از نوع سوخت و جلد کتاب عادی معمولاً چرمی ساده یا ضرب بوده وبرای تزئین کتب علاوه برنقوش اسلیمی

ازخطوط ختایی استفاده می شده و ظاهراً تا آن زمان پاپیه ماشه در ایران رواجی نداشته

ولی اسناد معتبری در دست است که نشان می دهد این هنر از دوره صفویه  به ایران راه یافته

و به موازات سایر انواع صنایع دستی شکل گرفته و متکامل شده است.

سوزندوزی اصفهان

این «هنر- صنعت» تولیدش در انحصار زنان و دختران خانه دار است.
در حال حاضر از این هنر علاوه بر کلاه برای تهیه زیر لیوانی، کمربند، کفش، جلیقه استفاده به عمل می آید.

طرحهای سوزندوزان عموماً ذهنی و ملهم از برداشتها و بینشهای مشخص هنرمندان

از محیط طبیعت است و بیشتر شامل گل بوته های تمثیلی می شود.

صحافی

عبارتست است از عمل اتصال همه برگهای کتاب و قراردادن آنها در پوشش

و محافظ به نام جلد که می تواند با دست یا با ماشین باشد.

البته این کار در قدیم بیشتر توسط دست هنرمندان با ذوق انجام می گرفت

و هر هنرمند با ذوق و استعداد آثاری هنری خلق می کرد که نمونه های آنها هم اکنون در موزه ها موجود است.
قدیمیترین نسخه های جلد شده، از روایتهای انجیل  بود که مربوط به شش قرن بعد از میلاد است

که در مصر نوشته و کاغذ آن از جنس پاپیروس  است. که روی آن را از چرم می پوشاندند

و برای بستن آن از چرم استفاده می کردند.
جلدها را از نظر نوع ساخت آن به انواع مختلف میتوان تقسیم کرد

که هر کدام از روشها به مرور زمان در اثر پیشرفت هنر جلد سازی بوجود آمده است.

1-جلدهای سوخت
2-جلدهای ضربی
3-جلدهای لاکی

ضریح سازی

در اصطلاح فارسی ضریح را صندوقی بر قبر و حفاظی گرداگرد قبر معنا کرده اند.

که بعضاً با عناوینی چون صندوق حایل حفاظ محجر نیز همراه است.

در فرهنگ فارسی امروز چنین آمده است: ضریح صندوقی مشبکی است که برروی مزار اولیا و قدسیان نصب می کنند.
نکاتی که در ساخت ضریح باید رعایت شود: عامل تقدس، عدم کاربرد صورت در نقوش،

کتیبه های قرآنی وطلا ، آوردن سوره های یاسین، الرحمن  آیه تطهیر و آیه نور ، عددهای بکاررفته

و سمبل آنها، ذکر نام بانی و تاریخ ساخت آن، علامتی به عنوان شاخص ضریح و صاحب آن، دیگر مدفونین در ضریح)
ضریح از نظر فرم، محفظه ای است مکعب مستطیل با عرض و طول و ارتفاع متغیر

که اغلب پلان آن مستطیل است و در نگاه اول چون اتاقکی فضای داخل مقبره را از اطراف جدا نموده است.
اجزاء متشکله ضریح به ترتیب: بدنه و اسکلت، پیکره های سنگی، ستونها، پایه ستون،

گوی ماسوره ها، لچکی ها، ترنجها، کتیبه های نقره، حواشی برجسته کاری،

کتیبه های طلامشبکهای طلایی، زهوارها، میخهای تزیینی، گلدانها، نقاشی های داخل ضریح، پارچه روی سقف مزار،

هنرهای تشکیل دهنده مجموعه هنری ضریح

طراحی و نقاشی سنتی، درودگری، مرصعکاری و ترصیع، زرگری، سازندگی،

بافت، ترمه بافی و رودوزی، قلمزنی و سبکهای مختلف آن، مینا سازی، حجاری، خطاطی.
استادان ضریح ساز شهر اصفهان عبارتند از: استاد حسین پرورش، استاد اصغر مباشرپور،

استاد مهدی ذوفن، استاد حاج محمد تقی ذوفن و استاد کمیلیان، استاد محمد علی فرشید،

استاد علی والیان، استاد سطوت، استاد علی حاج زرگر باشی، استاد دیناری.

فیروزه کوبی

فیروز کوبی یکی از معدود رشته های صنایع دستی است که سابقه تاریخی چندانی نداشته

و در حال حاضر هم تولید محدودی دارد و همین امر باعث آن گردیده تا فیروزه کوبی

آنگونه که باید شناخته نشده باشد هر چند که زیبایی و گیرایی یک محصول خوب صنایع دستی را با خود دارد.
قدمت فیروزه کوبی به حدود 70سال قبل می رسد و در آن زمان صنعتگری بنام«یوسف حکیمان»

معروف به محمد رضا در مشهد کار فیروزه کوبی بر روی زینت آلاتی نظیر دستبند،

گل سینه، گوشواره... را شروع کرد. و حدود 20 سال بعد این صنعت توسط صنعتگر دیگری

بنام«حاج داداش» از مشهد به اصفهان  برده شد. در حال حاضر صنعت دستی فیروزه کوبی

فقط در اصفهان رایج و صنعتگران شاغل در این رشته نیز همچون تولید آن محدود است.
در اصفهان فیروزه کوبی صرفنظر از جواهرات در ظروفی مانند بشقاب، لیوان، کاسه و گلاب پاش و... نیز مورد اس

سایر نوشته ها :

صنایع دستی چهار محال و بختیاری
تریکو بافی چیست و چه کاربردهایی دارد
تاریخچه ای خواندنی از صنایع دستی مدرن
تاریخچه ای خواندنی از صنایع دستی مدرن
از سایر آثار هنری در چکه ها دیدن نمایید. 

صنایع دستی

صنایع دستی

 صنایع‌دستی چهارمحال و بختیاری

صنایع دستی چهار محال و بختیاری ویژگی‌ها و مختصاتی دارد که با انواع تولیدات مشابه به دست دیگران قابل تمیز دادن است.

 

صنایع دستی شهرستان شهرکرد

نمدمالی و کلاه مالی

نمدمالی از ابتدایی‌ترین شیوه‌های تولید زیرانداز، پای‌پوش و لباس بوده که بشر به ان دست یافته است.

ماده اولیه نمد از پشم بوده که در اثر رطوبت و فشار در هم تنیده شده است،

کلاه نمدی، زیرانداز، جلیقه، شنل، زیرمنقلی، کیف، کفش و پوشش اسب

از جمله کاربردهایی است که برای نمد وجود دارد .

قفل‌سازی

تولید قفل‌های سنتی در استان چهارمحال و بختیاری در چالشتر از مناطق غرب

شهرستان شهرکرد از دیرباز رواج داشته و توسط هنرمندان زبردست این منطقه تولید می‌شود .

[caption id="attachment_50984" align="aligncenter" width="640"] صنایع دستی چهار محال و بختیاری[/caption]

صنایع دستی شهرستان سامان

شهرستان سامان یکی از کانون‌های صنایع دستی استان محسوب می‌شود

که در آن بافته‌های داری به ویژه گلیم به عنوان شاخص‌ترین مصنوعات صنایع دستی مطرح است .

این شهرستان در حوزه تولید صنایع دستی مذهبی و تنورهای سنتی فعالیت دارد،

در این شهرستان رشته‌های علامت‌سازی، علم‌سازی، ضریح‌سازی و ... رواج دارد .

صنایع دستی شهرستان بن

خاتم و بافته‌های داری

تزئین سطوح چوبی مانند قاب عکس و تابلو، جعبه دستمال کاغذی و قلمدان و ...

با استفاده از مواد اولیه گوناگون نظیر فلز، چوب‌های رنگی و استخوان را خاتم‌کاری می‌نامند .

بافته‌های داری و زیراندازها یکی از گروه‌های صنایع دستی را تشکیل می‌دهند

که قدمت بسیار طولانی در این شهرستان داشته و نقش بسیار مهمی در این منطقه ایفا می‌کند .

صنایع دستی شهرستان لردگان

شهرستان لردگان یکی از کانون‌های صنایع دستی استان محسوب می‌شود

که در آن انواع بافته‌های داری و عشایری نظیر گلیم، جاجیم، خورجین و

البسه محلی جزء موارد عمده تولید صنایع دستی این شهرستان است .

این شهرستان حوزه تولید مصنوعات صنایع دستی عشایری است .

صنایع دستی شهرستان اردل

توربه یا توبره

محصول دیگری است که عشایر بختیاری تولید می‌کنند توبره و

یا به گویش بختیاری توربه حالتی کیسه مانند دارد و شبیه کوله پشتی است

که برای نگهداری و حمل مواد غذایی به کار می‌رود .

تی‌یر یا نمکدان

بافته‌ای است در ابعاد ۴۰*۶۰ سانتی‌متر که برای نگهداری نمک در

میان عشایر بختیاری تولید و مورد استفاده قرار می‌گیرد .

وریس

وریس نوعی نوار است که به روش کارت بافی تولید می‌شود که در

زندگی عشایر بختیاری کاربردهای زیادی دارد و اغلب به عنوان طناب مورد استفاده قرار می‌گیرد .

شیردنگ

شیردنگ نیز همانند وریس نوعی نوار است که به روش کارت بافی تولید می‌شود

که در زندگی عشایر بختیاری اغلب به عنوان یک نوار تزئینی درون سیاه چادرها،

خانه‌ها و مراسم عروسی مورد استفاده قرار می‌گیرد .

[caption id="attachment_50985" align="aligncenter" width="1024"] صنایع دستی چهار محال و بختیاری[/caption]

البسه سنتی

تولید لباس‌های سنتی در شهرستان براساس الگوی لباس زنان بختیاری

از گذشته رواج داشته است و امروزه تولید و مصرف آن در این شهرستان

هنوز ادامه داردو جزو لاینفک فرهنگ این منطقه است .

صنایع دستی شهرستان کیار

در منطقه کیار علاوه بر صنایع دستی رایج استان مانند گلیم، بافته‌های داری،

جاجیم و ... سرمه‌دوزی و ملیله‌دوزی از جمله رشته‌هایی است

که از طریق استاد شاگردی وارد منطقه شده و نقش اقتصادی قابل توجهی را داراست .

همچنین رندی‌بافی یکی از بافته‌های منحصر بفرد استان است که با کیفیت‌ترین آن در این منطقه تولید می‌شود .

صنایع دستی شهرستان بروجن

بافته‌های داری

بافته‌های داری و زیراندازهایکی از گروه‌های صنایع دستی را تشکیل می‌دهند

که قدمت بسیار طولانی در استان داشته و نقش بسیار مهمی در خودکفایی مردم منطقه ایفا می‌کند .

گلیم

یکی از انواع صنایع دستی زیرانداز و پوششی است که از پشم گوسفند بافته می‌شود

گلیم به شکل سنتی‌، معمولا برای پوشش زمین استفاده می‌شود،

ولی امروزه به عنوان یک پوشش مدرن برای خانه‌های شهری نیز خریداری

می‌شود .

پاپوش سنتی (گیوه )

گیوه‌بافی و گیوه‌دوزی با استفاده از نخ‌های پنبه‌ای و قطعات چرم،

از اصلی‌ترین پای پوش‌های سنتی مردم استان از گذشته‌های دور محسوب می‌شده

که در حال حاضر از جمله هنرهای در حال منسوخ استان است .

جاجیم

یکی از دست بافته‌هایی که در میان بختیاری‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد

جاجیم است که به شکل نوارهابی باریک به عرض ۱۸ تا ۳۵ سانتی‌متر

و طول ۲۰ تا ۲۵ متر از پشم بافته می‌شود .

پس از بافت، آن را به قطعاتی با طول مناسب تقسیم می‌کنند

و از پهلو به یکدیگر می‌دوزند که از آن به عنوان روانداز ایتفاده می‌شود .

نمدمالی

نمدمالی از ابتدایی‌ترین شیوه‌های تولید زیرانداز، پای‌پوش و لباس بوده که بشر به آن دست یافته است .

ماده اولیه نمد از پشم است که در اثر رطوبت و فشار در هم تنیده شده است .

کلاه نمدی، زیرانداز، جلیقه، شنل، زیر منقلی، کیف، کفش و پوشش اسب از جمله کاربردهایی است که یکی از اقلام صادراتی محسوب می‌شود .

.

صنایع دستی شهرستان کوهرنگ

چوقا

چوقا که گاهی چوخا تلفظ می‌شود نوعی پوشش و لباس رسمی مردان بختیاری‌ها است

که زنان بختیاری آن را ازپشم سفید و سورمه‌ای طبیعی می‌بافند .

بهتیرین نوع آن به نام چوقای کیارسی بف معروف است و

دارای بافت بسیار ظریف بوده و تاران‌ها از جنس پنبه است .

شیردنگ

شیردنگ نیز همانند وریس نوعی نوار است که به روس کارت بافی تولید می‌شود

که در زندگی عشایر بختیاری اغلب به عنوان یکی نوار تزئینی درون سیلاه‌چادها

و خانه‌ها و مراسم عروسی مورد استفاده قرار می‌گیرد .

هورژین

خورجین یا به گویش بختیاری هورژین از صنایع دستی مهم عشایر بختیاری است

که به دست زنان این قوم بر روی دارهای افقی بافته می‌شود .

خورجین پوششی تزئینی است که وسایل زندگی عشایر در ان قرار می‌گیرد .

هورژ خورج

هورژ بافته‌ای است که از ان برای نگهداری وسایل زنان بختیاری استفاده می‌شود .

هورژ یک کیسه دو طرفه که به دو دو روش گلیم ساده بافت و استفاده از تکنیک بافته‌های  پرزدار تولید می‌شود .

اندازه هورژ کوچکتر از هورژین است و از بافته‌های است که منحصرا در میان عشایر بختیاری مصرف دارد .

مهده

مهده در میان عشایر بختیاری جرو وسایل زنان محسوب می‌شود که وسایل خود را در ان جای می‌دهند .

پس از اتمام بافت از یک ضلع تازده می‌شودو با موی بز آن را می‌دوزند مهمده نیز مانند هورژ قفل و کلید دارد .

خورج

این وسیله که مانند هورژ از یک کیسه دو طرفه به اندازه تقریبی هر طرف 25 *20 سانتی‌متر ساخته می‌شود و از بافته‌های است که مردان بختیاری از ان به عنوان وسیله‌ای برای نگه‌داری پول و اشیاء خود استفاده می‌کنند .

هور

هور کیسه‌ای است دو طرفه که به طور عمده برای حمل گندم و آرد و گاهی برای غلات دیگر و حبوبات به کار می‌رود هور از خورجین کمی کوچکتر است و اطراف جیب‌های آن کاملا دوخته می‌شود.

 

 

انواع بافته های عشایر بختیاری

در چهارمحال و بختیاری، صنایع دستی متنوعی وجود دارد  که عشایر از مواد اولیه تهیه شده

از طریق دامهایشان به مصرف ریسندگی و بافندگی می رسانند.

این دسته از هموطنان بر مبنای مختصات زندگی اجتماعی شان که خود تولیدی

و خود مصرفی را ایجاب می کند، محصولات متنوع و متعددی تولید می کنند

که برخی از آنها عبارتند از لی، هورژین (خورجین)، قالی، خرسک،

سیاه چادر، چوقا، موج، وریس، نمکدان (کیسه ای جهت نگهداری نمک)، سفره آردی.
صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری

 قالیبافی

فرش بختیاری با نقش کاملا ویژه و متفاوت خود در میان فرشهای ایرانی مشخص است.

قالیهای بختیاری به طور عمده دارای گره ترکی و معمولاً دو پوده است.

در این نوع بافت، نخ خامه از روی دو تار مجاور به عقب رفته و

بعد از دور زدن  تارها از زیر قسمت کمانی روی تارها بیرون آمده به سمت بالا کشیده می شود

و سر آن را قیچی می کنند و بعدازهر ردیف بافت، دو پود روی قسمتهای بافته شده قرار می دهند

و با کلکیت (دفتین) آن را می کوبند.

معروفترین نوع قالیهای بختیاری، قالیهایی موسوم به "بی بی بف" است.

که هم از نظر ابعاد و هم از نظر نقش و مواد اولیه مصرفی با سایر فرشهای ایرانی

تفاوت کلی دارد این قالیها را منحصرا بی بی ها که از امکانات مادی بالایی برخوردار بودند می بافتند.

در حال حاضر بافتنی بی بی بفها در چالشتر در منطقه شهر کرد  پیگیری می شود.

اما توسط اجتماعات روستایی و آن هم در چهار چوب صنایع دستی و به نام قالی خشتی.

نقش های مورد استفاده در قالی بی بی بف که به خشتی  نیز معروف هستند،

نقش های گیاهی و شکارگاهی می باشند که به آن جانوری نیز می گویند.

در طرح خشتی از انواع  پرنده، سرو کاج و حیوانات و گیاهان استفاده می شود.

از مناطق مهم بافت قالی درمنطقه بختیاری می توان از شهرکرد،

چالشتر، بخش شوراب و روستاهای فارسان، باباحیدر و چلگرد و اردل نام برد.

اکثر قالیهایی که به نام قالی بختیاری شهرت دارد، در منطقه چهارمحال بافته می شود.

قالیهای چالشتر از معروفیت جهانی برخوردار است و اصالت نقشه و ثبات رنگ و دقت در بافت از مشخصات آن است.

قالی یلمه

این قالیها توسط عشایر یلمه بافته می شود دارای رنگ ثابتی است

و معمولاً از نه رنگ در بافت آنها استفاده  می شود که عبارت است از:

آبی، لاکی، سبز، سرمه ای، سفید، بنفش و سیاه. و دارای تار و پود پشم هستند.

[caption id="attachment_50980" align="aligncenter" width="512"] صنایع دستی چهار محال و بختیاری[/caption]

 گل پتو

این فرش که با استفاده از گلهای پهن بافته می شود به گل فرنگی هم معروف است.

در فرادنبه از بخش های شهرستان بروجن بافت این فرش توسط زنان انجام می شود

و نقشه آن معمولا ذهنی است.  بیشتر در چالشتر بافته می شود.

 گل مینا

نقشه این فرش توسط شخصی به همین نام که اهل تبریز  بوده است طراحی شده است.

بافنده در انتخاب رنگ آن آزاد است و معمولا از رنگهای گیاهی و با پود پشم هم بافته می شود.

و در متن فرش رنگ مینایی و گلهای ریز  به کار می رود. نقشه گل مینا، لچک ترنج و هندسی است

که گاهی به شکل گرد یا بیضی هم بافته می شود و در فرش رنگ مینائی و گلهای ریز به کارمی رود.

از مشخصه ای طرح این فرش این است که یک قسم از آن در کلیه  نقشه تکرار می شود.

تی یر یا نمکدان

بافته ای است مرکب از سه روش ساده، رندی، گندی(بافت گره ای) در

ابعاد ?? × ?? سانتیمتر که در آن نمک می ریزند. تارو پود مابین رجهای رندی بافت

و گندی بافت از جنس پنبه و بافت قسمت رندی و گندی پشمی است . روی  نمکدان رندی بافت

و قسمت پایینی آن، سه تا پنج سانتیمتر به سبب سایش کمتر ته نمکدان، گندی بافت است.

پشت نمکدان ساده بافت است. دوطرف نمکدان با موی بز بافته می شود

وروی شانه ها، تارهای اضافی دسته دسته به هم پیچیده یا گیس بافی شده یا به صورت  منگوله تزیینی در می آید.

 جل (روزینی)

پوششی است که روی حیوان می اندازند و بار روی این  پوشش قرار می گیرد.

جل بافته ای چهار گوش و معمولا دو قسمتی است و با تسمه سینه بند،

تنگ شکم بند، و یک زیر دم مجهز به یک تکه نمد به نام رفیده به پشت حیوان بسته می شود.

به هنگام تزیین حیوانی که مختص عروس یا بی بی (زن خان)  است،

"رفیده" را با پارچه ساده ای می پوشانند و روی  آنرا با مهره های رنگی و دکمه تزیین می کنند.

نقش های جل با توجه به نوع استفاده آن، بافتهای متفاوتی دارد.

گاهی زمینه ساده و نقش ها قالی بافت  است، گاه زمینه ساده و نقش ها رندی بافت،

و گاهی زمینه ساده و نقش ها رندی بافت و قالی بافت است .

زمانی تماماً قالی بافت است و زمانی کاملا ساده بافت و بدون نقش است.

تار جل از نخ پنبه یا پشم و قسمتهای رندی بافت و قالی از جنس پشم است.

روزینی بافته قالی بافتی است که روی زین قرار می گیرد و عشایری که

وضع مالی خوبی دارند از آن استفاده می کنند.

دور تا دور روزینی منگوله های رنگی بزرگ و  کوچک آویزان می کنند.

سرفه آردی یا سفره آردی

نان، غذای اصلی عشایر بختیاری را تشکیل می دهد و آرد که ماده اولیه پخت نان است

بسیار مقدس است و به طور گندم که قوت اصلی عشایر بختیاری است بسیار مقدس

و از منزلت بالایی برخوردار است. پس نان باید جایگاه خاصی  برای خود داشته باشد.

به همین دلیل سفره مخصوصی برای آن بافته می شود

که در گویش بختیاری به «سرفه آردی» معروف ست. سفره آردی دارای بافت گلیمی

یک رو یا رندی بافت است که گاهی وسط آن ساده بافت با حاشیه ای نقشدار است .

تار آن پنبه ای و پود آن از پشم است و  به شکل مربع و گاهی مستطیل است.

متن سفره  آردی ساده، یک قسمتی نقشدار، دو قسمتی نقشدار و چهار قسمتی نقشدار دیده شده است.

[caption id="attachment_50982" align="aligncenter" width="512"] صنایع دستی چهار محال و بختیاری[/caption]

 پیش سینه

بختیاریها پیش سینه را برای تزیین و افزودن زیبایی حیوان می بافند

و مانند گردنبندی به دور گردن مادیان حلقه می کنند. احتمالا در تزیین حیوانی که عروس

یا  بی بی بر آن سوار می شود نیز به کار می رود. این بافته تماما روش "رندی" بافته شده

و جنس تار آن از  پنبه و جنس پود آن از پشم است. بافت وسط پیش سینه

با عرض حدود ?? سانتیمتر در طرفین متوقف می شود، ولی

در وسط به شکل مثلثی ادامه می یابد و به راس آن ختم می شود.

وریس

وریس نوعی نوار منسوج و تسمه مانند است که در زندگی عشایر بختیاری

کاربردهای زیادی دارد و اغلب به عنوان طناب (در عرضهای متفاوت برای مصارف مختلف)

مورد استفاده قرار می گیرد. بختیاریها برای بافت این نوع محصول از شیوه خاصی بهره می گیرند.

بهون یا سیاه چادر

بافت سیاه چادر به عنوان محصولی خود مصرفی در بین تمام عشایر ایران مرسوم است

و طبعاً بختیاریها نیز از این قاعده مستثنی نیستند.

عشایر بختیاری از سیاه چادر با عنوان "بهون" یاد می کنند و هر بهون به تناسب

کوچکی یا بزرگی اندازه اش مرکب از چند " لت " (قطعه) است که طول هر کدام 

از لت ها شش تا ده متر است که برای بافت آن به همکاری دو نفر بافنده به مدت ده تا پانزده روز مورد نیاز است.

لت های چادر به شکلی خاص از پهنا کنار هم گذاشته شده با موی بز به هم دوخته می شود،

در نتیجه روزهای آفتابی شعاعهایی از خورشید از محل درزها به داخل می تابد

و در روزهای بارانی نیز قطراتی از باران از محل درزها به داخل نفوذ می کند،

در حالیکه سایر قسمتهای  چادر به دلیل خاصیت ویژه مو در برابر رطوبت متورم می شود،

در نتیجه آب به داخل چادر نفوذ نمی کند. سیاه چادر در مقابل باد مقاوم است

و در زمستان داخل آن گرم و تابستان خنک است. دستگاه بافت بهون همان دستگاه معمول عشایری است.

[caption id="attachment_50983" align="aligncenter" width="512"] صنایع دستی چهار محال و بختیاری[/caption]

جاجیم و آورآرتهده

یکی دیگر از دست بافتهایی که در زندگی بختیاریها مورد استفاده قرار می گیرد

"جاجیم" است که به شکل  نوارهایی باریک تماماً از پشم بافته می شود. پس از بافت، 

آن را به قطعاتی با طول مناسب تقسیم می کنند و از پهلو به یکدیگر می دوزند،

در نتیجه سطح یکپارچه ای حاصل می شود که به مصرف روانداز (تهیه لحاف) می رسد.

چله کشی جاجیم معمولا روی زمین صورت می گیرد. ضمن  بافت آن تارها از روی کار دیده می شود،

در حالیکه  پود در زیر آنها مخفی است و برخلاف سایر منسوجات که در آنها نقش با پود شکل می گیرد،

در جاجیم نقش ها به واسطه تارها ایجاد می شود.  افزون بر این، بختیاریها با استفاده از شیوه بافت جاجیم

نوارهای تسمه مانندی نیز تولید می کنند که به آورآرتهده شهرت دارد و برای حمل گهواره بچه برپشت  مادر هنگام کوچ به کار می رود.

 وجم

موج نوعی رختخواب پیچ و شبیه جاجیم است که مانند سایر بافته های بختیاری جنبه خودمصرفی دارد.

با این  وجود بافت آن چندان رایج نیست و فقط عده بسیار کمی از عشایر آن را تولید می کنند

و اغلب در شرایطی که  به موج احتیاج داشته باشند آن را از موج بافان دزفولی یا شوشتری می خرند.

طول دستگاه موج بافی پنج  تا هفت متر در نوسان است ( طول تارها حدود ? متر و

عرض موج بین ?? تا ??? سانتیمتر ) یعنی بین سردار و  زیردار آن حدود پنج تا هفت متر فاصله است .

بعد از اتمام بافت موج (با توجه به اندازه آن) آن را دو یا سه قسمت کرده از پهنا به هم می دوزند.

تارو پود موج  تماماً از پشم است از موج برای بستن رختخوابها و همچنین روانداز استفاده می شود.

چوقا

چوقا که گاهی چوخا نیز تلفظ می شود، نوعی عبای دهقانی است که زنان از پشم سفید طبیعی می بافند

و  دارای خطوط عمودی آبی تیره یا مشکی است که مردان بختیاری آن را روی لباسهای خود می پوشند.

ماده اولیه چوقا پشم است که زنان بختیاری آن را به گونه ای بسیار نازک و ظریف می ریسند

و روی دستگاههای ساده بافت، نواری (بسته به  اندازه مورد نظر) می بافند.

این نوار از دو قسمت مساوی و متفاوت تشکیل می شود. بلندی چوقا  تقریباً تا سر زانو می رسد و جلوی آن کاملا باز است.

چوقا فاقد آستین است. بهترین نوع چوقا که توسط زنان  کیارسی بافته می شود به "کیارسی بف" معروف است

و دارای بافت بسیار ظریف بوده و تار آنها از جنس پنبه  است. و از بازار خریداری می کنند.

دار چوقا به صورت افقی و تک نفره است. برای اینکه نخ پشمی مورد استفاده در بافت چوقا ظریف و یکنواخت ریسیده شود،

آن را به هنگام پره گرداندن (نخ ریسی) از سوراخی که روی  ناخن بلند انگشت شست تعبیه شده است می گذرانند.

سایر نوشته ها:

تریکو بافی چیست و چه کاربردهایی دارد
تاریخچه ای خواندنی از صنایع دستی مدرن
صنایع دستی مشهد
رزین چیست و به چند دسته تقسیم میشود؟

از سایر آثار هنری در چکه ها دیدن نمایید.

صنایع دستی

صنایع دستی مشهد

برای هر فردی سفر رفتن دارای لذت های خاص خود است که در طی سفر با آداب و رسوم آن شهر و شهرهای مسیر آشنا شده و می توان صنایع دستی آنها را هم خریداری کرد. یکی از شهرهای مهم در ایران که مقصد سفر بسیاری از ایرانیان است، شهر مشهد  است که ما در این مطلب ازصنایع دستی مشهد برای شما  مطالبی را گردآوری و منتشر کرده ایم. در ادامه برای شما بهترین صنایع دستی هنرمندان مشهد مقدس که عبارتند از : پوستین دوزی، گلیم بافی، نمد بافی، فرش، فیروزه تراشی، هرکاره تراشی، آینه کاری و سماور سازی را توضیح میدهم.

 

مهمترین صنایع دستی شهر مشهد

مشهد مقدس علاوه بر اینکه پایتخت معنوی کشور است و اماکن تاریخی و سیاحتی بسیاری دارد،

یکی از قطب های صنایع دستی کشور محسوب می شود. مشهد نیز مثل سایر شهرهای ایران بزرگ

دارای صنایع دستی مختص خود می باشد. صنایع دستی، هنری است که از گذشته در ساخت اشیاء زینتی

و مصرفی بکار گرفته می شود. با گشت و گذار در بازارهای مشهد، صنایع دستی مختلفی را میبینیم

که هر کدام زیبایی و جلوه ی خاصی دارند و نظر زائران حرم رضوی را به خود جلب می کنند

. این دست سازهای زیبا و فوق العاده را بعنوان یک یادگاری بی نظیر از هنرمندان مشهدی می توانیم برای اقوام و آشنایان خود سوغات ببریم.

پوستین دوزی

 

پوستین، دست سازهایی است از جنس پوست گوسفند، که استاد کاران ماهری را در شهرهای ییلاقی شاندیز و قوچان به خلق این هنر واداشته است.

مراحل ساخت به این صورت است که پوستین دوزها پوست تازه گوسفند را پس از دباغی کردن

و رنگ آمیزی (به شکل چرمی زرد رنگ ) و نرم آماده می کنند. سپس الگوها را مانند

خیاط ها برش می دهند و با سوزن می دوزند. برای تزئین آن از هنر رنگ آمیزی و سوزن دوزی استفاده می کنند.

این هنر را می توانیم در بازارچه های طرقبه و شاندیز در اشکال مختلف مثل پالتو، جلیقه،

کلاه، شال گردن، پاپوش، دستکش، انواع سجاده، پادری و … ببینیم. با خرید این پوستین ها ضمن آنکه

اثری ارزشمندی از هنرمندان خراسان را به یادگار برده ایم، میتوانیم سخت ترین زمستان ها را به گرمی بگذرانیم.

سنگ تراشی و هرکاره تراشی

 

از اصیل ترین صنایع دستی مشهد که قدمتی بیش از ۱۴ قرن دارد میتوان به سنگ تراشی،

هرکاره تراشی و قلم زنی اشاره کرد. استادان این حرفه با استفاده از ابزارآلات، اشیای کاربردی

و زینتی می سازند و استادان قلم زن بر روی آنها طرح و نقش می اندازند.

آنچه اکنون طرفداران بسیاری دارد دیگ ها و ظروف سنگی هستند که بین مردم مشهد به

«هرکاره» معروف است و از گذشته تا امروز سوغات مخصوص مشهد بشمار می آید.

علاوه بر محبوبیتی که در بین زائران ایرانی دارد، اعراب حاشیه خلیج فارس جزو مشتریان اصلی این دیگ های سنگی هستند.

این دیگ های سنگی، از سنگ «سرپانتین» ساخته می شوند. سرپانتین در واقع به معنای (ماری شکل) می باشد

و روی سطح خارجی آن لکه هایی به شکل پوست مار است. این سنگ جنسی نرم و ضربه پذیر دارد،

همچنین در برابر آتش مقاوم است. به دلیل طبخ ملایم، غذا را لذیذتر می کند.

هنوز هم ماده اولیه دیزی های سنگی سرپانتین است، که اوایل از کوه های کوهسنگی استخراج می شد.

امروزه معادن آن در اطراف مشهد قرار دارد و کارگاه های تولیدی در بخش مرکزی و نقاط ییلاقی اطراف مشهد واقع شده اند.

دیزی های سنگی معمولا دو نوع ساخته می شوند:

استوانه ای شکل که یک نفره یا نهایتا دونفره است.
قابلمه سنگی یا هرکاره که میتوان برای تعداد زیادی استفاده کرد.

من اگر جای شما بودم حتما سری به بازارچه های اطراف کوهسنگی میزدم و این آثار زیبا را از نزدیک مشاهده میکردم.

فرش مشهد

 

اکثر موزه های سراسر دنیا با  قالی های مشهد  بخصوص آثار دوران صفویه آراسته شده اند.

این شهرت به برکت حضور بارگاه امام هشتم است. در گذشته بسیاری از هنرمندان قالیباف

برای زیارت امام رضا (ع) به مشهد مهاجرت می کردند و آثار بی نظیری را خلق کردند.

مشهد مقدس مهمترین مرکز قالی بافی استان خراسان است. بعد از آن میتوان به کاشمر،

سبزوار و نیشابور اشاره کرد. شناسه ی قالی های مشهد رنگ لاکی، نقش و نگار ترنج و حاشیه لاجوردی است.

پیشنهاد من برای دیدن این آثار مفخر ، بازدید از موزه فرش آستان قدس رضوی است

و چنانچه قصد خرید این یادگاری گرانبها و ماندگار را دارید حتما سری به بازار فرش مشهد بزنید.

[cap صنایع دستی مشهد[/caption]

گلیم بافی

 

بسیاری از زنان هنرمند روستایی و عشایر استان خراسان در کنار کارهای روزمره ی خود گلیم می بافند.

گلیم بافی هنری است که از گذشته، در نتیجه کار سخت در پای دار بافندگی بوجود آمد.

گلیم ها ، از نخ پشمی ، پنبه ای یا کنفی بوسیله ی دار بافته می شوند و هیچ پرزی ندارد.

بسیاری از طرح های آن الهام گرفته از طبیعت هستند و در نقش های متنوع حیوانی و

طرح های هنری بافته می شوند. دو نوع اصلی آن سوماک و سوزنی است.

مشهد ، قوچان و شیروان مراکز بافت گلیم در استان خراسان می باشند. این آثار را می توانیم

در فروشگاه های صنایع دستی مشهد ببینیم. به نظر من وجود این گلیم ها در هر خانه ای خالی از لطف نیست.

نمد بافی

 

نمد از پشم گوسفند تهیه می شود. درست کردن نمد به این شکل است که پشم را بعد از تمیز کردن

و رنگرزی، حلاجی می کنند و به کمک دست و پا روی زمین می غلطانند به این مرحله نمد مالی گفته میشود

که بسیار سخت و طاقت فرساست و در حین کار کف و صابون هم اضافه می کنند، در نهایت پشم بصورت نمد در می آید.

گردشگرانی که به تفریحگاه های اطراف مشهد می روند از جمله طرقبه و شاندیز می توانند

نمدها را به شکل کلاه، لباس و زیرانداز در فروشگاه های عرضه سوغات و صنایع دستی ببینند.

ارغوان بافی

 

ارغوان درختچه ای خودرو است که در دره های مایان طرقبه رشد می کند.

برداشت ترکه های آن از اواسط بهار تا اواخر پاییز ادامه دارد. هنرمندان بافنده

این ترکه ها را بصورت تار و پود در هم می بافند و هنری به نام ارغوان بافی خلق می کنند.

ارغوان بافی به این گونه است که پس از جمع آوری، ابتدا ترکه ها در محیطی خیس

و مرطوب گذاشته شده و سپس به شکل سبد و کالاهای تزئینی بافته می شوند.

طرقبه در زمینه بافت سبد شهرت دارد. این سبدها کاربردهای زیادی دارند

مانند سبد میوه، گل، خرید و سبد های آبکش میوه، برنج و … . برای تهیه این سبدهای

ارغوانی رنگ می توانید به بازار صنایع دستی طرقبه و شاندیز بروید.

سماور سازی

 

سماور واژه ای روسی به معنای خودجوش است. برای اولین بار توسط شاهرخ نوه ی نادر شاه افشار وارد ایران شد

و تا مدت ها کالایی وارداتی بود. بعدها این هنر در میان عشایر و روستاییان رونق گرفت.

سازندگان علاوه بر سماور، وسایل مرتبط مانند لگنچه، پارچ و جام می سازند.

مشهد یکی از تولید کنندگان سماور است و با عبور از بازارهای قدیمی مشهد سماورهایی با طرح و نقش و جنس های متفاوت می بینیم.

[c صنایع دستی مشهد[/caption]

آینه کاری

 

یکی از هنرهای دستی که هر زائری آن را در حرم مطهر رضوی دیده و متحیر گشته،

آینه کاری دیوارهاست که درخشندگی خاصی به فضا می دهد. هنرمندان اشکال منظم آینه را

در طرح های متنوع با اندازه های کوچک و بزرگ به منظور آراستن سطحی ایجاد می کنند

. در نتیجه فضایی درخشان پدید می آید. رایج ترین طرح ها در این هنر شمسه، گره، ترنج، نیم گره، اسلیمی، قطارسازی و تمونی است.

صنایع دستی مشهد[/caption]

فیروزه تراشی

 

قدیمی ترین سنگ شناخته شده در دنیا فیروزه است. این سنگ قرن هاست که آدمیان را شیفته خود کرده،

نیشابور مشهور به شهر فیروزه است و فیروزه تراشی هنری قدیمی است در استان خراسان که مشهد مقدس

در این زمینه شهرتی خاص دارد. تراش فیروزه ایران همانند فیروزه اش در دنیا مرغوب است

. فیروزه به شکل پیکانی و مسطح تراش می خورد که طرفداران زیادی دارد.

بازار رضا یکی از پیشنهاد های عالی برای تهیه سنگ فیروزه است،

چرا که هم سنگ را می توانید پیدا کنید و هم کارگاه های سنگ تراشی داخل بازار را.

هنر دیگر مربوط به فیروزه، فیروزه کوبی است که امروزه در اصفهان انجام میشود

اما حدود ۷۰ سال قبل هنرمندانی بودند که این کار را در مشهد انجام میدادند

و بر روی زیوآلات همچون دستبند، گردنبند، گوشواره و… فیروزه کوبی می کردند.

صنایع دستی مشهد

سایر نوشته ها:

رزین چیست و به چند دسته تقسیم میشود؟
صنایع دستی مازندران وشیرینی های سنتی و خوشمزه اش
عروسک روسی از تاریخچه تا مراحل ساخت
صنایع دستی لرستان
از سایر آثار هنری در چکه ها دیدن نمایید.

صنایع دستی

صنایع دستی چوبی

یکی از صنایع ظریف و جذاب صنایع دستی است که هر کسی با دیدن آن به هنر و زیبایی آن پی می برد. یک اثر ظریف و زیبای چوبی که با دست خلق شده است، تا سالها نشان دهنده ذوق آفریننده آن است و از آنجایی که مواد اولیه ی آن که چوب است در بخشهایی از ایران به فراوانی و به طور طبیعی وجود دارند، انواع محصولات صنایع دستی که از چوب و یا ساقه ی درختان ساخته می شوند نیز مورد استقبال قرار گرفته است

مصنوعات چوبی

تاریخ مصرف چوب در ایران چندان معلوم نیست ولی از خلال گفته‌ها و نوشته‌‌‌های محققان،

باستان‌شناسان و مورخان‌ می‌توان چنین استنباط کرد که کاربرد چوب از عصر حجر در ایران رواج داشته است.

به گفته گریشمن مردم بومی ایران که قرن‌ها قبل از مهاجرت آریائی‌ها در ایران می‌زیستند،

در حدود ۴۲۰۰ سال قبل از میلاد، از چوب برای خانه‌سازی استفاده‌ می‌کرده‌اند.

در دوره مادها از چوب استفاده تزئینی و کاربردی می‌شده. نقش یک لوحه‌ی متعلق به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد

که در شوش به دست آمده است، نشان می‌دهد که استفاده از چوب برای ساخت وسایلی نظیر نردبام در این دوره رواج داشته است.

همچنین قطعه چوبی که در یکی از مقبره‌‌‌های متعلق به ۵۰۰۰ سال قبل در اطراف شهرستان فارسان به دست آمده

و نوع آن توسط آزمایشگاه چوب‌شناسی دانشکده‌ی جنگلداری دانشگاه تهران، درختی همیشه سبز

به نام «گلخونگ» تشخیص داده شده، بیانگر استفاده از چوب برای ساخت ابزارهای مختلف توسط ایرانیان در آن زمان بوده است.

در اکتشافات تپه‌ی چراغعلی

در اکتشافات تپه‌ی چراغعلی ماکت گاو آهنی با دیرک بلند به دست آمده که نشان دهنده استفاده از چوب

در ساخت گاو آهن و سایر وسایل کشاورزی بوده است.

افزون بر این از مطالعه‌ی نوشته‌‌‌های مورخینی مانند هرودوت، گزنفون و کنت کورث چنین استنباط‌ می‌شود

که در دوره هخامنشیان استفاده از چوب بسیار مرسوم بوده است.

چنانکه گزنفون در مورد سلاح جنگی ایرانیان به نیزه‌هایی که از چوب سنجد‌ می‌ساختند، اشاره‌ می‌کند

و نوشته است که ایرانیان برای فتح سارد از ارابه‌‌‌های چند محوره‌ی بزرگ که در وسط آن برجی چوبی

برای استقرار تیراندازان وجود داشت، استفاده کرده‌اند.

 

انواع صنایع دستی چوبی

پیکر تراشی (احجام چوبی سنتی ) :

پیکرتراشی چوب یکی از شاخه های صنایع دستی چوبی است که در آن پیکر تراش

از احجام هندسی، آناتومی عمومی بدن انسان و پرندگان و حیوانات را در حالات مختلف طراحی کرده

و با استفاده از ابزار و چوب مناسب طرح های مختلفی را به چوب انتقال میدهد و پیکر تراشی مینماید

و آثار فاخر تاریخی از خود به یادگار میگذارد .

خراطی چوب :

خراطی چوب از جمله صنایع چوبی دستی ایران زمین است، که از گذشته های دور تداول و تدریج خود را

در این عرصه حفظ کرده است. عمدتا این صنایع چوب را در نقاط پر چوب کشور بیشتر می توان رویت کرد.

در هنر خراطی به چوب های (نرم و مرطوب) چون: چوب سفید ،گردو، چنار، توسکا، بید و…می توان اشاره کرد.

این صنایع چوبی دستی توجه بسیاری از جهانگردان را به خود جلب کرده تا نمایان گر و تصویرگر بخشی از هنر ایرانی باشد.

هنر خراطی که ترکیبی از حرکات دورانی دستگاه و تراشکاری هایی به سبک متقارن و افقی می باشد

.که امروزه ابزارهای چوبی قدیم ،جای خود را به ابزار های برقی و فلزی داده اند

که در سرعت و آسودگی طراحان نیز تاثیری حائز اهمیت را اعمال کرده است .

معرق :

یکی از زیباترین هنرها و ظریف ترین کارها بر روی چوب معرق است.

از طریق برش با سوزن به طور ظریف و دقیق طرح های چوبی زیبا پدید می آید که سپس روغن کاری می شود تا براق گردد

. لازم به ذکر است که چوب هر درخت به طور طبیعی دارای رنگ مخصوص به خود است

که از این ویژگی برای ایجاد رنگ و بافت متفاوت در این رشته ی صنایع دستی چوبی استفاده می شود .

معرق در کلمه به معنی وصله است . این هنر بیشتر برای تزئین به کار می رود

و از جمله مهمترین محصولات آن می توان به سطح میز، انواع تابلوی نقاشی و خطاطی که به صورت معرق چوب اجرا می شوند،

تزئین لوازم چوبی مانند کتابخانه و بوفه اشاره کرد. این شاخه ی صنایع چوب را می توان

یکی از رشته های مهم در کارگاه های کوچک و یا مشاغل خانگی به شمار آورد.

خاتم کاری :

خاتم هنر آراستن سطح اشیاء با مثلث های کوچکی است که طرحهای گوناگون آن همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است .

این شکل های هندسی را با قرار دادن مثلث هایی کوچک در کنار هم نقشبندی می کنند .

می توان گفت کار خاتم نقشه های هندسی تشکیل شده از مثلثهای متساوی الاضلاع است

که از عاج ، استخوان ، چوب و مفتول برنج ساخته شده و معمولا به ضخامت دو میلیمتر در سطح اشیاء چسبانده می شوند .

حصیربافی(ارغوان بافی ، چم بافی، مروار بافی

یکی از شاخه های صنایع دستی چوبی است که به ویژه در بین روستاییانی که در کنار دریا و رودخانه زندگی می کنند ،

رواج بیشتری دارد و علت آن گیاهان خودرویی است که در این مناطق و به ویژه در کنار مرداب ها می رویند.

مواد اولیه ی حصیربافی شامل ساقه ی گندم ، برنج ، درخت نخل، گیاهانی مانند بامبو و ارغوان می باشد .

در ایران این صنعت مختص شهرهای جنوبی است که دارای درخت های نخل هستند.

البته در جاهای دیگر نیز تولید می شود اما بیشترین سهم آن مربوط به مناطق جنوبی است که از برگ درخت خرما انواع سبد،

زیرانداز ، ظرف و سفره می سازند. مرواربافی، چم بافی، سبد بافی و ترکه بافی از زیرشاخه های حصیربافی هستند.

منبت کاری :

منبت کاری  از جمله هنرها و صنایع چوبی دستی است،که نقش و نگارهایی به صورت برجسته را به تصویر می کشد

و از کنده کاری روی چوب حاصل میشود. اولین تاریخچه ی منبت کاری به گذشته های دور برمیگردد

که با ابزار های ساده به کنده کاری روی چوب ها می پرداختند و البته  به دلیل شرایط آب و هوایی مختلف

و عمر نه چندان زیاد چوب مورد آسیب قرار گرفته اند و مقاومت خود را از دست داده اند .

مشبک کاری با چوب :

یکی از صنایع دستی _کاربردی ((مشبک چوب )) نام دارد .مشبک کاری اغلب با دیگر هنر های مرتبط با چوب

(خصوصا منبت) همراه می شود. برای اجرای مشبک کاری ، پس از پیاده کردن طرح مورد نظر بر روی چوب

، قسمتهای منفی طرح را به کمک ابزاری چون مغار و اره مویی خارج می سازند ،تا طرح اصلی

به صورت مشبک باقی بماند .معمولا طرح باقی مانده را نیز منبت کاری میکنند تا طرح ، بُعد پیدا کند و زیبا تر شود .

ارسی : 

نوعی پنجره چوبی است که دارای طرح ها و ابعاد گوناگون می باشد و شامل شیشه های رنگی است که امروزه

دیگر ساخت آن کم شده است و فقط برای زیبایی و دکور و در مقیاس کمتر از سابق تولید می شود.

از مهمترین خواص این پنجره ها می توان به زیبایی و نقش هندسی اشاره کرد

و به علت ریز بودن شبکه های این پنجره و شیشه های رنگی ، علاوه بر اینکه نور از بیرون به داخل اتاق وارد می شد،

امکان دید از بیرون به داخل اتاق را کم می کرد و به همین دلیل در خانه های قدیمی بسیار محبوب بود

. در خانه های قدیمی کاشان، یزد و اصفهان پنجره های زیبایی از نوع ارسی وجود دارد.

سوخت روی چوب :

در هنر سوخت روی چوب ، قالب های مختلفی از جنس فولاد یا برنج تهیه می کنند

که دارای نقوش سنتی مورد نظر است . با داغ کردن این قالب ها بر روی آتش و فشردن آن بر روی چوب

و انتقال اثر این سوختگی آثار هنری زیبایی پدید می آید که موارد مصرفی چون رویه ی میز و مبلمان و جعبه جواهر و … دارد .

سازهای موسیقی :

این رشته جز مهجورترین صنایع دستی چوبی است. انواع سازهای سنتی موسیقی مانند سنتور،

تار، سه تار، ویولن، کمانچه، فلوت و غیره از چوب های بادوام و مناسب ساخته می شوند

. نوع چوب به کار رفته در آنها و استادکار یا کارگاهی که تولید کننده ی این سازها است ،

از جمله ی مهمترین عوامل کیفیت ساز به شمار می روند . برای تکمیل ساخت یک ساز در کنار چوب

از پوست حیوانات و سیم نیز استفاده می شود .

نازک کاری چوب :

نازک کاری نیز یکی از صنایع دستی زیبای ایران است. نازک کاری روی چوب ،

از جمله رشته های متنوع و با ارزش چوب است که طی آن ، چوب بر اساس طرح و نقش مورد نظر ، روکش می شود .

با این تکنیک ، محصولات ظریف و نازک چوبی در نهایت ظراف و با دقت و زیبایی تولید می شود .

بامبو بافی:

بامبو نوعی نی خیزران هندی است که اولین بارتوسط کاشف السلطنه حدود یکصد سال پیش همراه گیاه چای وارد ایران شد

میزان رطوبت و حرارت بالا در کیفیت بامبو تاثیرگذار است درحال حاضر بهترین نوع بامبو در ژاپن ، چین

و هند یافت میشود و درایران نیز دراکثر نقاط شمالی کشور درشهر هایی چون لیالستان ،

علی آباد و قاسم آباد قابل رشد و برداشت می باشد بامبو در رنگهای سبز، مشکی مایل به قهوه ای ، زرد مایل به کرم وعنابی یافت می شود.